Dziecko wobec zjawisk patologii społecznej (alkoholizm, narkomania, pedofilia)

Patologia społeczna – co to jest?

Termin patologia używany jest nadzwyczaj często. Stosują go wszyscy, nie tylko psychologowie, pedagodzy, oceniający zachowania uczniów, adwokaci, prokuratorzy i sędziowie, oceniający czyny niedozwolone, czy też lekarze. Określenie „patologia” pojawia się bardzo często w mediach. Co to takiego jest?

Oczywiście, istnieje wiele, mniej lub bardziej naukowych definicji pojęcia „patologia”. Jednak nie będziemy rozdzielać włos na czworo i ograniczymy się to tego, że patologią społeczną są dewiacyjne zachowania, odbiegające znacznie od ogólnie przyjętych norm postępowania.

Przyczyny patologicznych zachowań osób nieletnich

Współczesna szkoła coraz częściej spotyka się z problemem zachowań nieakceptowanych społecznie. Często jest to wynikiem nawarstwiających się problemów rodzinnych i osobistych młodych ludzi. Trzeba pamiętać, że obecny uczeń różni się od swojego rówieśnika z lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Zmiany wartości preferowanych przez społeczeństwo, czy potężny wpływ mediów, to tylko niektóre z czynników działających na mentalność, system wartości młodych osób, także tych, którzy są jeszcze dziećmi.

Promowanie dobrych wzorców ogranicza powstawanie zjawisk patologicznych nie tylko wśród dzieci, ale także wśród ich opiekunów czy wychowawców i nauczycieli. Szacunek wobec ucznia, tolerancja dla błędów młodości, czyli podmiotowe traktowanie ucznia, w niektórych przypadkach ucieka spod pod kontroli nauczycielskiej. Tolerancja, bez braku ukierunkowania do działania ku wartościom, w wielu przypadkach przyczynia się do pogłębiania zachowań nieakceptowanych społecznie, patologicznych. Obecnie uczniowie szkół, zwłaszcza ci kończący szkołę podstawową coraz rzadziej podają swoich nauczycieli jako autorytety, a wpajane zasady nie zawsze korelują z życiem codziennym ucznia.

Jakie zachowania są patologiczne?

Znanych jest wiele rodzajów patologii społecznych, które dotykają nieletnich. Każde z nich jest inaczej interpretowane i rozumiane przez społeczeństwo. Patologie te mają jednak jeden wspólny mianownik, którym jest wykraczający poza normy ogółu rodzaj dewiacyjnego zachowania.

Zjawisk patologicznych wśród młodzieży jest całkiem sporo. By uniknąć niepotrzebnego rozdrobnienia, czyli rozmycia się problemu, skoncentrujmy się na najważniejszych z nich.

Samobójstwo nieletniego - Jeszcze do niedawna tego typu zachowania młodych ludzi były praktycznie niespotykane. Posłużmy się definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), która za samobójstwo uważa: „akt o skutku śmiertelnym, który zmarły ze świadomością i oczekiwaniem takiego skutku sam zaplanował i wykonał, w celu spowodowania zmian przez siebie pożądanych (upragnionych)”. Takie zachowanie, ze śmiertelnym jego skutkiem włącznie, współcześnie dotyczą pojedynczych nastolatków lub grup osób. Ich celem jest samozniszczenie rozumiane w kategoriach najlepszego rozwiązania istniejącej sytuacji problemowej. W Polsce rocznie ok. 50 dzieci  w wieku  poniżej 9. roku życia skutecznie popełnia samobójstwo. W przedziale  wiekowym od 10. do 14. roku życia dzieci takich jest ok. 1400 rocznie. Z czego wynikają takie czyny? Psychologowie twierdzą, że z braku porozumienia z otoczeniem, z poczucia alienacji i chęci zaistnienia poprzez czyn samobójczy, skoro żadna z wcześniejszych form nawiązania kontaktu z otoczeniem nie dała rezultatu. Uważa się, że są trzy główne przyczyny, skłaniające młodego człowieka do tego typu czynu: społeczność, presja i miłość”.

Sponsoring - dawniej tego typu zachowania nazywały się zupełnie inaczej. Czy współczesna nazwa jest trafna? Można dyskutować, nie mniej jednak to nie w nazwie tkwi sedno narastającego stale, bardzo trudnego do opanowania zjawiska, dotyczącego nastoletnich nie tylko dziewcząt, ale i chłopców. Sponsoring jest współczesną formą prostytucji. W zamian za przyjemności seksualne oferowane przez młode osoby sponsorzy kupują im drogie prezenty. Powszechną dostępność tego typu „usług” zapewniają galerie handlowe, blogi i czaty internetowe. Celem jest zdobycie jak największej liczby sponsorów, oraz posiadanie drogich ubrań, butów, gadżetów. Wszystko po to, by zaistnieć w szkole, zawsze być w centrum uwagi, czuć się kimś atrakcyjnym i docenianym.

Agresja werbalna i fizyczna, czyli napastliwe zachowanie względem kogoś lub czegoś. Jest to słowne, lub fizyczne działanie skierowane przeciwko ludziom lub przedmiotom, które wywołują u jednostki niezadowolenie lub gniew. W tym przypadku celem agresji jest wyrządzenie szkody przedmiotowi agresji, określonym osobom lub całym grupom. Współczesne agresywne zachowania dzieci stanowią przejaw zaburzeń w zachowaniu. Jednoznacznie wskazują także na niedostosowanie się dziecka do otoczenia. Do tego typu zachowań należą przezwiska, wyzwiska, groźby, wyśmiewanie się, oraz agresja fizyczna typ kopanie, bicie, plucie, niszczenie cudzych rzeczy, rzucanie przedmiotami oraz wymuszanie pieniędzy.

Psychologowie twierdzą, że agresja werbalna i fizyczna jest efektem trudności wychowawczych, dominowania dziecka nad nauczycielem lub rodzicem, dezintegracja społeczna, bezrobocie i pauperyzacja w rodzinie, rozwarstwienie społeczne oraz akceptowanie lub bierność wobec agresywnych zachowań.

Narkomania, czyli uzależnienie od substancji chemicznych, mających zły wpływ na czynności mózgu. Jej cechami charakterystycznymi są: głód narkotyczny, przymus brania środków psychotropowych, zdobywanie narkotyku w każdy możliwy sposób. Szybkie tempo życia, ciągły pośpiech i nerwice doprowadzają do określonych zaburzeń psychicznych i fizycznych. Jedną z metod rozładowania tych napięć jest zażywanie leków lub innych środków odurzających, także narkotyków. Zjawisko narkomanii jest powszechnie znane i zbiera obfite żniwo, a granica wieku osób mających pierwszy kontakt z narkotykiem ciągle się obniża!

Alkoholizm, czyli nałogowe picie alkoholu i w konsekwencji choroba alkoholowa. Istnieją   wzorce szkodliwego picia alkoholu: picie ryzykowne, kiedy zaraz po spożyciu następuje np. prowadzenie samochodu; nadużywanie alkoholu przy powtarzającym się nieprawidłowym wzorcu picia, prowadzące do szkód fizycznych lub psychicznych oraz klasyczne uzależnienie od alkoholu. Wiek inicjacji alkoholowej z roku na rok się obniża ! Ok. 50,3% chłopców oraz 38% dziewcząt po raz pierwszy sięgnęło po alkohol przed 12. rokiem życia!

Dewiacyjne zachowania seksualne – pedofilia, kazirodztwo, molestowanie seksualne. Pedofilia jest seksualnym upodobaniem do dzieci i osób nie w pełni dojrzałych płciowo. Przywykliśmy sądzić, że tego typu przestępcze zachowania są zachowaniami sporadycznie spotykanymi. Nic bardziej błędnego!  Z badań prof. Lwa-Starowicza wynika, że 24,9% dziewcząt i 22.3% chłopców uległo wpływom pornografii, 9% dziewcząt i 2% chłopców zostało poddanych pobudzaniu narządów płciowych, a 5,4% dziewcząt i 1,9% chłopców było ofiarami czynów lubieżnych.

Bardzo ważne!

Wykorzystywanie seksualne dzieci ma kilka zauważalnych wyznaczników, na które należy zwrócić uwagę:

• do wykorzystywania małoletniego najczęściej dochodzi przez osoby znane dziecku, osoby z najbliższego otoczenia (ojciec, ojczym, kuzyn, wuj, przyjaciel rodziny);
• im dziecko młodsze, tym wzbudza większe zainteresowanie osoby ze skłonnością do pedofilii;
• wykorzystywanie dziecka ma miejsce, tym częściej, im bliższe są rodzinne kontakty łączące sprawcę z dzieckiem;
• częściej wykorzystywane są dziewczynki niż chłopcy; dziewczęta w wieku od 10. do –15. roku życia, chłopcy w wieku od 3. do12. roku życia;
• metodami, jakimi posługują się pedofile, są: szantaż, przekupstwo, uwodzenie.

Bullying, także bullying elektroniczny, czyli psychiczne i fizyczne znęcanie się przez osobę lub grupę osób nad ofiarą. Pojęcie to zawiera w sobie patologiczne relacje między ofiarą a oprawcą, gdzie oprawca, jawi się jako jednostka dominująca, wykorzystując w swych poczynaniach swoją silną pozycję. Do tego typu sytuacji może dochodzić wiele razy. Jest to swoistego rodzaju mobbing i najczęściej spotyka się go w szkole.

Na co zwracać uwagę?

Dziecko uwikłane w jakąkolwiek patologię społeczną możne wykazywać różnego typu zachowania, takie jak:

• napady złości, krzyku czy płaczu, nieadekwatne do działającego na niego bodźca;
• przewrażliwienie na konkretne bodźce, zarówno psychiczne, jak i fizyczne;
• nadpobudliwość emocjonalna;
• fantazje na jawie oraz bezsenność;
• nadmierne objadanie się lub brak apetytu;
• powrót do zachowań z wcześniejszych faz rozwojowych;
• bojaźń w stosunku do otoczenia;
• stany apatyczne oraz depresyjne;
• brak konstruktywnego i kreatywnego działania;
• niechęć do współpracy;
• ucieczki z domu, wagary w szkole;
• kłamstwa, oszustwa;
• niechęć do szkoły, brak zaangażowania w naukę;
• agresja werbalna i fizyczna w stosunku do ludzi i zwierząt, uchylanie się od obowiązków i tym samym dorosłego życia;
• stosowanie leków i środków psychotropowych;
• spożywanie alkoholu, palenie papierosów;
• dewastacje;
• tatuaże;
• alienacja.

Co z tym zrobić?

Ufff! Dużo tego! Nasze prababki mówiły często: Małe dziecko mały kłopot, duże dziecko duży kłopot. Trudno jest nie przyznać im w tym przedmiocie racji. Rodzice małych jeszcze dzieci, takich w wieku przed ukończeniem 12. roku życia uważają, że wielość spraw, o których trzeba pamiętać, które trzeba przypilnować i załatwić decyduje o tym, że rodzicielstwo jeszcze niedorosłych dzieci chociaż wspaniałe, jest jednak trudne i szalenie absorbujące. Natomiast, gdy dziecko wchodzi w okres dojrzewania, problemy z tym związane przechodzą na inną płaszczyznę.

Trzeba sprawować nadzór w sposób, żeby za nic na świecie taki dojrzewający osobnik nie doświadczył olśnienia, że żyje pod nadzorem. Trzeba pilnować, kontrolować, być nieustannie obecnym w jego życiu. Trzeba trzymać rękę na pulsie, ale tak by nastolatek nie czuł się, że jest „w okowach i więzach”. Nie ma nic gorszego niż niepohamowana chęć wyzwolenia się i pójście w dorosłość!